0 تا 100 معماری و دکوراسیون ایرانی (پارسی)!

این روزها وقتی وارد یک خانه ایرانی میشی دیگه رنگ و بویی از معماری و هنر ایرانی دیده نمیشه یا بهتره بگیم کمتر دیده میشه و واقعا حیف و هزاران افسوس بابت این اتفاق. حالا چرا اینطوری شده؟ اصلا ما چه معماری خاصی داشتیم و معماری و دکوراسیون ایرانی چه ویژگی‌هایی دارن؟ می‌خوایم در این مقاله و سری مقالات بعدی، زیر و بم معماری و دکوراسیون ایرانی رو به عنوان یکی از انواع سبک های دکوراسیون داخلی بررسی کنیم.

1. پیشینه معماری و هنر در ایران باستان
2. درباره معماری ایرانی چی می‌دونید؟
3. سبک دکوراسیون ایرانی در فضاهای مختلف خانه
4. خانه، مهم‌ترین ساختمان در معماری ایرانی!
5. عناصر و ویژگی‌های معماری و دکوراسیون ایرانی چه چیزهایی هستن؟
6. متریال مورد استفاده در معماری ایرانی

پیشینه معماری و هنر در ایران باستان

پرشیا در گذشته‌های خیلی دور مهد آفرینش هنرهای زیبا و استادانه بود. به دلیل موقعیت مهم اون در مسیرهای تجاری، تجربیات اقوام و فرهنگ‌های مختلف و تاثیرات اون‌ها اطلاعات زیادی رو به ایرانیان باستان می‌داد و در مقابل فرهنگ ما رو هم منتقل می‌کرد. همونطور که احتمالا می‌دونید ایران باستان پهنه وسیعی داشته و از مرزهای هند تا سواحل مدیترانه اما به هر ترتیب در قرن هفتم میلادی، ایران جزو اولین مناطقی بود که اسلام رو پذیرفت و از اون زمان اسلام تاثیر زیادی بر هنر و معماری ایران گذاشت. در این بین ارتباط با چین و هند و نفوذ مغول‌ها هم بی‌تاثیر نبود. نهایتا در اوایل قرن بیستم، ایران مستقل شکل گرفت.

درباره معماری ایرانی چی می‌دونید؟

اگر کمی درباره معماری گذشته ایران تحقیق کنید و یا نمونه‌های سبک معماری ایرانی که باقی موندن رو دیده باشید، می‌دونید که ایران از گذشته به دلیل اقلیمی که داشته همیشه با چالش‌هایی روبرو بوده، به همین دلیل معماری اون در مناطق مختلف با توجه به اقلیم با هم متفاوت و هر کدوم پاسخگوی نیازهای همون منطقه است. نکته جالب‌تر اینه که بدون وجود تکنولوژی و فقط با راه‌حل‌های معمارانه، خیلی از مشکلات از جمله گرمایش و سرمایش رفع می‌شده. به طور کلی چندین منطق در معماری کهن ایرانی وجود داشته؛ سعی می‌کردن تا حد ممکن از مصالح بومی استفاده کنند که سازگاری بیشتری با محیط ساخت داشته باشه و هزینه‌ها و مشکلات رفت و آمد رو کم کنند، هر ساختمان به خصوص خانه با تناسبات خاصی ساخته می‌شده و این تناسبات براساس ابعاد انسانی درنظر گرفته می‌شدن و با انتخاب یک واحد تناسب، ساختمان‌ها در قسمت‌های مختلف کشور ابعاد یکسانی داشتن و این کار از احترام به کاربر نشات می‌گرفته. تزئینات به تنهایی در معماری ایرانی خیلی جای نداره، البته که در بعضی فضاها ضروری هستن اما تا حد ممکن سعی می‌شده تزئینات نقش سازه‌ای هم داشته باشند و به ساختار سازه کمک کنند. حریم موضوعی بوده که برای ایرانیان اهمیت فراوانی داشته، برای همین طراحی نقشه‌ها به طوری بوده که فضاها تفکیک می‌شدن، سلسله مراتب داشتن و حریم هر فضا و حرمت افراد ساکن خانه کاملا حفظ می‌شده.

سبک دکوراسیون ایرانی در فضاهای مختلف خانه

اگه میخواین بدونین در فضاهای مختلف چطور میشه دکوراسیون سنتی ایرانی رو پیاده سازی کرد، میتونین از مقالات زیر استفاده کنین:

• طراحی آشپزخانه ایرانی
• اتاق خواب ایرانی
• حمام ایرانی
• سرویس بهداشتی ایرانی
• اتاق نشیمن ایرانی
• چیدمان مبل ایرانی

خانه، مهم‌ترین ساختمان در معماری ایرانی!

خانه اولین فضایی است که فرد در اون احساس تعلق می‌کنه و ساختن اون یک امر فرهنگی محسوب میشه و معماری خانه یکی از مواردی هست که در هر محیطی به شدت تحت تاثیر فرهنگ مردم اون منطقه قرار داره. درواقع خانه محل اقامت بوده و هست و پناهگاهی امن به حساب میاد. جایی که شما به دور از شلوغی‌ها، گرمی یا سردی فضای بیرون به آرامش می‌رسید. اگر کلی‌تر بخوایم نگاه کنیم، خانه فقط صرفا خانه نیست، بلکه بازتابی از فرهنگ غنی پارسی، سبک زندگی، نگرش، اصول و مذهب این منطقه است. در فرهنگ ایرانی، حریم خصوصی افراد و مهم‌تر از اون خانواده خیلی مهمه، به همین دلیل در معماری گذشته خانه بیشتر حالت درون‌گرا دارن، یعنی به طور مستقیم با محیط بیرونی ارتباط بصری ندارن و سعی می‌کنند یک محیط کامل رو درون خودشون ایجاد کنند. پس اون چیزی که در این نوع معماری اهمیت پیدا می‌کنه، فضاهای داخلی هستن و نما صرفا یک پوسته است و این یعنی دکوراسیون داخلی منزل اهمیت زیادی داشته. برای همین خانه‌های ایرانی طراحی داخلی پیچیده و باشکوهی دارن اما در ظاهر بیرونی ساده هستن. مثل یک مراقبه درونی می‌مونه. همونطور که در قسمت‌های قبلی درباره حریم صحبت کردیم، نمود این حریم دو قسمتی بودن فضاهای داخلی هست؛ فضای درونی و بیرونی که در اون فضاهای درونی مخصوص اهل خانه بوده و فضای بیرونی بیشتر به مردان اختصاص داشته و برای پذیرایی از غریبه‌ها به کار می‌رفته. این دو نوع فضا هم اغلب با یک حیاط کوچک یا نهایتا یک پرده ضخیم با هم در ارتباط بودن.

عناصر و ویژگی‌های معماری و دکوراسیون ایرانی چه چیزهایی هستن؟

شاید با خودتون بگید ما دنبال دکوراسیون ایرانی هستیم، چرا باید این همه در مورد معماری ایرانی بخونیم؟ این نکته رو بدونید که به دلیل ذات معماری ایرانی و منطقی که دنبال می‌کنه، شما نمی‌تونید به چرایی دکوراسیون ایرانی پی ببرید، اگر معماری ایرانی رو نشناسید. پس کمی صبر کنید و از مسیر لذت ببرید و با ما همراه باشید. در ادامه می‌خوایم عناصر معماری ایرانی رو با هم مرور کنیم.

1. طراحی نمای بیرونی

به این نکته قبلا هم اشاره کردیم؛ به دلیل معماری درون‌گرای ایرانی، اهمیت نمای بیرونی بسیار کمه اما بد نیست از این منظر هم به موضوع نگاه کنید که وقتی نمای بیرونی همه خانه‌ها یکسان باشه، اولا از آشفتگی‌های بصری پرهیز میشه و دوم این هست که فقیر و غنی خانه‌های یک شکلی دارن و همه این‌ها ریشه در فرهنگ ایرانی داره که همدردی رو رواج میده و سعی می‌کنه از فخرفروشی جلوگیری کنه.

2. فضای اندرونی و بیرونی در دکوراسیون سنتی ایرانی

یکی از ویژگی‌های خانه‌های کهن ایرانی مساحت نسبتا زیاد اون‌ها بود که دست طراح رو برای طراحی فضاهای مختلف باز می‌گذاشت. تقریبا همه خانه‌ها از دو قسمت تشکیل می‌شدن؛ اندرونی و بیرونی. اندرونی همون فضای داخلی هست که مخصوص خانواده است تا حریم خصوصی رعایت شه و زنان احتیاج به حجاب نداشته باشند. فضای بیرونی هم برای مهمانان بوده.

3. حیاط، فضای میانی یا واسطه

حیاط در خانه‌های قدیمی مرکز و قلب خانه به شمار می‌رفت. معمولا اطراف حیاط ایوان قرار داشته. البته منظور از مرکزیت از بعد زندگی و انجام فعالیت‌هاست و شاید به هندسه ساختمان خیلی ارتباطی نداشته باشه. مراسم مختلف در حیاط برگزار می‌شد، باتوجه به اقلیم معمولا یک حوض و چندین باغچه داشت. می‌تونست به عنوان فضای تفریح و استراحت استفاده بشه و مهم‌تر از هر چیز مرزی بین فضای اندرونی و بیرونی به حساب می‌اومد.

4. نور و رنگ در دکوراسیون و معماری سنتی ایرانی

خانه‌ها هرچه بزرگ‌تر بودن و طراحی پیچیده‌تری داشتن، عنصر نور اهمیت بیشتری پیدا می‌کرد. پنجره‌ها از مهم‌ترین عناصر برای ورود نور به فضا هستن و نقش و نگار پنجره‌ها علاوه بر زیبایی حکم تعدیل‌کننده نور و عایق رو هم ایفا می‌کرده. در خیلی از فضاهای ایرانی کهن شما پنجره‌های رنگی می‌بینید، این نشون میده که گذشتگان چقدر آگاه بودن که رنگ‌ها می‌تونند بر احساسات، تمرکز و حتی سلامت افراد تاثیر بگذارند. از روانشناسی رنگ‌ها هم اطلاع داشتن و به خوبی اون‌ها رو در کنار هم استفاده می‌کردن. حتی با این‌کار حریم خصوصی افراد درون اتاق‌ها رو هم حفظ می‌کردن. استفاده از رنگ‌ها و متریال‌های طبیعی بسیار رواج داشته و سعی بر این بوده که فضا هر چه بیشتر تداعی‌کننده طبیعت باشه، به همین دلیل رنگ‌ها و تزئینات با الهام از طبیعت انتخاب می‌شدن. دیوارها و سقف‌ها معمولا برای حفظ یکپارچگی و القای حس طبیعی بیشتر به رنگ‌های خنثی دیده میشن تا تاکیدی به رنگ عناصر فرعی و تزئینات هم داشته باشند. عناصر فرعی و تزئینات معمولا رنگ‌های قرمز، زرشکی، سبز یشمی، آبی فیروزه‌ای، کرم و قهوه‌ای داشتن.

5. طراحی فضای درونی خانه

در خانه‌های سنتی کف فضاهای داخلی از سطح حیاط بالاتر بوده که در درجه اول اهمیت و احترام این فضاها رو می‌رسونه و بعد از مشکلاتی مثل تجمع آب و باران و … جلوگیری کنه. همه افراد ملزم بودن قبل از ورود به اتاق کفش‌های خودشون رو دربیارن و کف همه فضاها فرش شده بود که فرش رو به یک کالای پر استفاده، بسیار زیبا در فرهنگ ایرانی تبدیل می‌کنه. برای اشیا زینتی فضایی داخل دیوار در نظر گرفته می‌شده به عنوان تاقچه، که البته کاربرد سازه‌ای هم داشته و به نوعی دیوارهای قطور رو سبک می‌کرده. در فرهنگ ایران باستان افراد بر روی زمین می‌نشستند، بنابراین فرش‌هایی بسیار زیبا و نرم در کنار پشتی و کوسن‌هایی همیشه اطراف فضا دیده می‌شد. در زمستان افراد خانواده دور کرسی جمع می‌شدن که به شکل میز کوچکی با یک عنصر گرمایشی بوده و روی اون با لحاف کرسی پوشیده شده بوده. البته تخت‌های کم‌ ارتفاع هم به عنوان مبلی برای نشستن استفاده می‌شده اما هیچ وقت فرش از فضا حذف نشده. از ویژگی فضاهای داخلی طراحی متقارن و متعادل اون‌هاست، به طوریکه طراحی پنجره‌ها اغلب به صورت تعداد فرد انجام می‌شده تا تقارن حفظ بشه؛ سه دری، پنج دری و …. همین توجه به جزئیات در ابعاد جزئی و کلی باعث القای حس آرامش و صمیمیت به افراد میشه.

متریال مورد استفاده در معماری ایرانی

میشه گفت 6 آیتم زیر از مهمترین متریال مورد استفاده در معماری سنتی ایرانی است:

1. خشت

در گذشته ساختن خانه‌هایی از جنس خشت مرسوم بوده؛ مصالح جدیدی وجود نداشته و این عنصر رو میشه از مواد طبیعی به راحتی ساخت، با اقلیم ایران سازگاری داره و هنوز هم گاها در شهرهایی مثل یزد خانه‌های خشتی دیده میشه. البته معایبی هم داشته، مثل حجم و وزن زیاد و تعدد دیوارها برای تفکیک فضاها باعث می‌شده بیشتر حجم یک فضا رو دیوارها اشغال کنند.

2. آجر

آجر بعد از خشت به کار گرفته می‌شد و از اون برای تزئین نمای داخلی و خارجی استفاده می‌کردن. آجرهای قرمزی که از خاک رس ساخته می‌شدن بازهم یک متریال طبیعی رو شکل می‌دادن که حس گرمی و زیبایی رو منتقل می‌کرد.

3. چوب

چوب در نقش سازه‌ای و تزئینی استفاده می‌شده، البته به دلیل وجود موریانه و خطر خوردگی چوب باید تمهیداتی برای اون در نظر می‌گرفتن یا هر چند وقت تعمیر و ترمیم انجام می‌دادن. در تزئینات، چوب‌ها اغلب به شکل کنده‌کاری شده و منبت استفاده می‌شدن.

4. گچ

گچ به عنوان پوشش و بعد تزئین استفاده می‌شده. بیشتر گچ رو در بناهایی میشه دید که بعد از ظهور اسلام در ایران ساخته شدن و گچبری به یک هنر تبدیل شد.

5. کاشی

عنصری که در معماری ایرانی زیاد دیده میشه، کاشی هست. اکثرا فکر می‌کنند کاشی فقط نقش تزئینی داشته، در صورتی که کاشی نوعی پوشش، عایق و تزئین به حساب میاد. ایرانی‌ها در زمینه کاشی‌کاری استاد بودن و حتی از کاشی‌های شکسته هم برای تزئین استفاده می‌کردن.

6. آینه

از عناصری مثل شیشه و آینه در دکوراسیون داخلی ایرانی بسیار استفاده شده و آثار هنری زیادی با این عناصر شکل گرفتن. در مورد شیشه‌های رنگی قبلا صحبت کردیم. همه این ویژگی‌ها و وجود عناصر بسیار دیگه‌ای باعث میشه که معماری ایران، به خصوص معماری خانه‌های ایرانی و دکوراسیون اون‌ها عاملی برای جذب افراد باشه و این در بین خارجی‌ها بسیار شگفت‌انگیزه که گاها قصدشون برای سفر به ایران صرفا بازدید از این خانه‌هاست. شما حتی اگر به معماری یا هنر علاقه‌مند نباشید، بازهم دیدن این خانه‌ها می‌تونه براتون لذت‌بخش باشه. موارد زیادی هست که در این مقاله درباره معماری ایرانی نگفتیم و اون‌ها رو در سری مقالات دکوراسیون ایرانی بررسی می‌کنیم اما نکته‌ای که وجود داره، چرا وقتی صحبت درباره معماری ایرانی میشه، ما باید به معماری گذشتمون استناد کنیم و چرا معماری الان و کنونی ما هویتی نداره و ایرادات زیادی در اون به چشم می‌خوره. چرا منطقی که سال‌های خیلی دور باعث حل بسیاری از مشکلات شده، الان با پیشرفت تکنولوژی همسو نشده و به کار گرفته نمیشه؟ در (این مقاله) به بررسی این موضوع هم پرداختیم …