نشیمن در معماری ایرانی، از شاه‌نشین تا هال

نشمین از گذشته تا کنون یکی از بخش‌های مهم و ضروری خانه در سبک دکوراسیون ایرانی بوده و هست که فضایی دنج و آرام رو به وجود میاره و برای محفل‌های خانوادگی و دوستانه مناسب‌ترین فضاست. در معماری گذشته ایران به این فضا شاه‌نشین یا تالار گفته می‌شده و امروز بیشتر با هال، نشیمن و پذیرایی ازش اسم می‌بریم. البته در تعریف، این‌ها با هم تفاوت‌هایی دارن ولی هدف کلی یک چیز بوده و ظاهر و عناصرش تغییراتی کرده. در ادامه می‌خوایم ببینیم هر کدوم از این اسامی چه تعریف و ویژگی‌هایی دارن و تفاوت همه این‌ها با هم در چه چیزهایی هست.

شاه‌نشین در دکوراسیون ایرانی به چه معناست؟

شاه‌نشین بخشی از خانه بوده که طراحی منحصربه‌فردی داشته و به نوعی مهم‌ترین و مجلل‌ترین فضای خانه به حساب میومده که اغلب برای پذیرایی از مهمون مورد استفاده قرار می‌گرفته. این طراحی در ایران قدیم ریشه‌ای سنتی و اصیل داشته و تمام جزئیات اون فکرشده و زیبا اجرا می‌شده و تزئیناتی مثل آینه‌کاری و گچبری اون رو اصیل‌تر می‌کرده.

ویژگی‌های خاص شاه‌نشین چیست؟

1. شاه‌نشین معمولا در قسمت شمالی ساختمان قرار می‌گرفته، چون نور بسیار خوبی داره و به دلیل وجود سه یا پنج دری که با شیشه‌های رنگی و مشبک، اُرُسی (پنجره‌ای که رو به بالا باز میشه) زیبایی این فضا رو دو چندان کردن و نقش عملکردی مهمی در این محیط ایفا می‌کنند، بهش سه دری یا پنج دری هم گفته میشه.
   
2. سقف شاه‌نشین معمولا نیم‌گنبدی و با ارتفاع زیاد بوده و درون این گنبد رو با آینه‌کاری تزئین می‌کردن. همین جزئیات باعث میشن هوای این فضا خنک‌تر باشه و وقتی نور از شیشه‌های رنگی عبور می‌کنه و با آینه‌کاری‌ها برخورد داره، نقش خیلی زیبایی رو در کف ایجاد کنه.
3. یکی از ویژگی‌های مهم شاه‌نشین، حوضی هست که دقیقا روبروی شاه نشین قرار می‌گیره و وجود آب باعث خنکی و مطبوع شدن هوا میشه و ترکیب آب و نور و شیشه‌های رنگی بازهم نقش و طرح‌های جذابی رو به وجود میاره.
   
4. داخل پنج دری‌ها فضایی تو رفته با ارتفاعی بالاتر از بقیه قسمت‌ها وجود داره که معمولا بزرگ خانواده در اون قسمت می‌شینه. البته این رو هم باید بگیم که همه خانه‌های ایرانی شاه‌نشین نداشتن.

تالار در نشیمن های ایرانی چه فضایی بوده؟

تالار در معماری قدیم ایران درواقع فضایی بوده برای نمایش اوج هنر ایرانی؛ بیشترین تزئینات در این فضا استفاده می‌شده که شامل گچبری‌های ظریف و پرکار، آینه‌کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و چوب‌های تزئین شده می‌شود و اون رو از سایر فضاها و اتاق‌ها کاملا متمایز می‌کرده. تالارها اهمیت بیشتری از سه دری و پنج دری داشتن و برای پذیرایی از مهمون‌های خیلی خاص از چنین فضایی استفاده می‌کردن و مسلما همه خانه‌ها تالار نداشتن.

نشیمن در معماری قدیم ایرانی به چه فضایی گفته میشه؟

وقتی از معماری قدیمی ایرانی و نسبتا اشرافی اون‌ها دور بشیم و بخوایم خانه افراد متوسط جامعه رو بررسی کنیم، اغلب خانه‌ها از چندین اتاق تشکیل میشن که یا کاملا از هم تفکیک شدن و یکی از اون‌ها که بزرگتر و پرنورتر هست، به آشپزخانه نزدیک‌تره و در مجاورت ورودی قرار داره به عنوان نشیمن و محل پذیرایی از مهمان استفاده میشه. گاهی هم در نقشه خانه‌ها، دو اتاق در مجاورت هم قرار داشتن که با یک در چوبی از هم تفکیک می‌شدن و در صورت لزوم این در چوبی باز گذاشته می‌شد و فضایی یکسره به وجود می‌آورد و ابعاد رو وسیع‌تر می‌کرد.

در صورتی که خانه به حیاط دسترسی داشته باشه، نشیمن به صورت مستقیم یا با ایوان به حیاط راه داره و اگر مسیر رسیدن به نشیمن از ورودی اصلی تعریف بشه، معمولا از یک راهرو یا هال کوچک عبور می‌کرده و به نشیمن می‌رسیده.

نشیمن اتاق ساده‌ای بود که تا حد ممکن با پنجره‌های وسیع پر از نور می‌شد، کف رو با فرش پوشونده بودن و چند طاقچه و گل و گلدون هم در اطراف دیده می‌شده. کنار دیوارها پشتی و متکا‌هایی با پارچه‌های گلیمی یا ترمه دیده میشه و شاید یک ضلع از اتاق با تشکچه‌ای مزین شده باشه که برای احترام بیشتر به مهمان و بزرگتر استفاده می‌شده. پای ثابت همه اتاق‌های نشیمن یک سماور و سینی پر از استکان و قندون بوده که نشون از مهمون‌نوازی فرهنگ ایرانی داره.

نشیمن در معماری امروز ایرانی به چه فضایی گفته میشه؟

اگر به خانه‌های امروزی نگاهی بیندازیم، دیگه خبری از شاه‌نشین، تالار یا حتی نشیمنی با سماور و طاقچه نیست. معماری مدرن، نشیمن یا هال رو فضایی برای دورهم جمع شدن می‌دونه که معمولا از یک یا دو مجموعه مبل، فرشی در فضای خالی بین مبل‌ها، تلویزیون، بعضا کتابخانه و شومینه یا بخاری (شوفاژ) با پنجره‌های ساده بزرگی تشکیل شده که با پرده‌هایی چندلایه پوشونده شدن و اعضای خانواده و دوستان چند ساعتی رو در این فضا پیش هم باشند.

در سایر موارد اگر فضای بیشتری رو در اختیار داشته باشیم، نشیمن محیطی میشه صمیمی و دنج‌تر برای محفل‌های خانوادگی و وقت‌گذرونی و فضای دیگری رو به عنوان پذیرایی برای مهمان و حالتی عمومی‌تر در نظر می‌گیریم که می‌تونه با دیوار، پارتیشن، شومینه یا حتی فضای غذاخوری از هم تفکیک بشه یا حتی در طبقات جدا تعریف بشن و اصلا به هم دید نداشته باشند. در این صورت مبلمان استفاده شده در این دو فضا کاملا با هم متفاوت هست تا اتمسفر متفاوتی رو ایجاد کنه.

«شاه‌نشین + نشیمن» یعنی چه؟

احتمالا بعد از خوندن توضیحات بالا به این نتیجه برسید که بین شاه‌نشین قدیمی با نشیمن کنونی تفاوت‌های زیادی هست و این کاملا درسته اما هدف یکسانه؛ محلی برای جمع خانواده و دوستان و تفریح و استراحت. اگر الان استفاده از حوض، سقف قوسی یا تزئیناتی مثل گچبری و آینه‌کاری مرسوم نیست، میشه نکات مثبت هر دوران رو درنظر گرفت و اون‌ها رو باهم تلفیق کرد تا هم معماری باتوجه به تکنولوژی و شرایط روز داشته باشیم و هم هویت معماری ایرانی رو از دست ندیم.

• خانه‌های امروزی اغلب پنجره‌های بزرگی دارن اما همیشه با پرده پوشیده هستن، چون محرمیت همچنان در فرهنگ ما اهمیت داره و مسلما نور تمام روز آرام‌بخش نیست و گاها شدت اون آزاردهنده میشه. برای حل این مشکلات میشه از سایه‌بان‌ها، نما یا پنجره‌های مشبک استفاده کرد که با نقوش ایرانی شکل گرفتن و در عین عبور نور، اون رو فیلتر می‌کنند.
  
• عناصر ایرانی مثل فرش، تابلوهایی هنری شامل نقاشی، خط و …، ظروف سفالی یا مسی و حصیری به عنوان تزئین و پذیرایی که همگی برگرفته از هنرهای اصیل ایرانی هستن رو در محیط خانه و نشیمن استفاده کنید.

• در صورت جدا بودن فضای نشیمن و پذیرایی، حریم فضاها رو در نظر بگیرید، یعنی پذیرایی جزو فضاهای عمومی محسوب میشه و نشیمن نیمه خصوصی هست، پس دید و دسترسی به اون‌ها رو متناسب با نوع فضا طراحی کنیم.