ویژگی ها و مدلهای دکوراسیون اتاق خواب ایرانی؛ در گذشته و حال

اتاق خواب معمولا فضایی برای به آرامش رسیدن و تجدید قوا برای شروع یک روز تازه است، به همین دلیل معمولا در موقعیتی از خانه قرار می‌گیره که سکوت و آرامش بیشتری داره و از فضاهای عمومی مثل نشیمن و آشپزخانه دورتره تا خلوت خصوصی به وجود بیاره. البته می‌تونه علاوه بر فضایی برای خوابیدن، به محلی برای کار یا بازی و مطالعه هم تبدیل بشه. پس جانمایی و طراحی اون از اهمیت خیلی زیادی برخوردار هست. شاید جالب باشه که بدونید این‌ها همه تعاریفی هست که در دنیای امروز برای اتاق خواب در نظر گرفته میشه، در معماری قدیم ایرانی اتاق خواب به این معنا استفاده نمی‌شد. در ادامه می‌خوایم با مفهوم و سبک و سیاق اتاق خواب در معماری گذشته ایران و سبک دکوراسیون ایرانی آشنا بشیم.

مفهوم اتاق خواب در معماری قدیم ایران چه بود؟

در معماری خانه‌های ایرانی قدیمی اتاق خواب به صورت یک فضای ویژه مفهومی نداشت، یعنی اتاقی رو صرف این کار اختصاص نمی‌دادن، حتی به این نام هم صدا زده نمی‌شد. درواقع اتاق خواب یکی از چندین اتاق موجود در خانه بود که در طی روز برای نشیمن یا پذیرایی استفاده می‌شد و در اطراف اتاق پشتی‌هایی برای تکیه‌دادن و چرت روزانه و خواب شبانه وجود داشت. اغلب هم تمامی اعضای خانواده در یک اتاق کنار هم می‌خوابیدن.

سه دری چیست و چه کاربردی داشته؟

درواقع در گذشته فضاها خیلی برحسب کارکردی که داشتن نامگذاری نمی‌شدن؛ مثلا ما اتاق خواب یا مطالعه یا کار نداشتیم. بعضی از فضاها به دلیل شکل‌شون به پنج‌دری، سه‌دری یا هشتی و … معروف بودن. گاهی زمان استفاده از فضا باعث نامگذاری می‌شد، مثلا تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، بهارخواب و …. موقیت قرارگیری فضا هم اهمیت داشت؛ جلوخان، میانسرا و … و در نهایت مالکیت دلیل نامگذاری بود، مثلا شاه‌نشین که فضایی برای پذیرایی مهمان استفاده می‌شد. در این بین معمولا سه‌دری که فضایی کوچکتر از سایرین بود برای خواب استفاده می‌شد.

سه‌دری یا همون اتاق خواب ایرانی چه ویژگی‌هایی داشت؟

1.  تناسبات حرف اول رو می‌زنه!

یکی از مهم‌ترین اصول طراحی در معماری ایرانی، استفاده از تناسبات هست که معروف‌ترین اون‌ها، تناسبات طلاییه. سه‌دری اتاقی بوده که در اون از نصف تناسبات طلایی استفاده می‌شده، ابعاد کاملا انسانی بودن و سعی می‌شده که هدر رفت فضایی نداشته باشه، یعنی همه‌چیز به اندازه طراحی بشه. مثلا اگر یک خانواده با اثاثیه خواب در این اتاق قرار بگیرن، نه فضای اضافه دارن، نه معذب میشن.

2. سه در یا پنجره، نشانه شاخص!

همون‌طور که از اسم این فضا پیداست، یکی از دیوارهای این اتاق از سه در یا پنجره تشکیل شده که اغلب با شیشه‌های طرح‌دار و رنگی تزئین شدن. این پنجره‌ها معمولا از جنس چوب بودن و با پرده هم پوشیده می‌شدن. در طول روز عبور نور از این شیشه‌های رنگی، نقش و نگار زیبایی رو شکل میده و هم‌چنین شدت نور هم کنترل میشه تا برای افرادی که در اتاق هستن آزاردهنده نباشه. پرده مثل تمام فضاهای ایرانی در نقش حفظ محرمیت عمل می‌کرده و شما تقریبا هیچ فضای روزنه‌داری رو بدون پرده نمی‌بینید.

3. فضاهای جانبی در سه‌دری

نکته جالبی که در طراحی اتاق سه‌دری وجود داره و این اصل در اکثر فضاهای معماری ایرانی رعایت می‌شده، این هست که تا حد ممکن به طور مستقیم از فضای باز وارد فضای بسته نمی‌شدن و در کنار اون‌ها راهروها به عنوان تقسیم‌کننده فضا وجود دارن. معمولا در پشت اتاق سه‌دری فضایی به اسم پستو قرار می‌گیره که گنجه در اون قرار داره. درون اتاق سه‌دری هم طاقچه‌هایی بر روی دیوارها دیده میشه که محلی برای گذاشتن وسایل مورد نیاز هست.

مبلمان اتاق خواب در معماری ایرانی چطور بوده؟

مهم‌ترین عنصری که در معماری ایرانی به عنوان مبلمان یک فضا استفاده میشه، چیه؟ مطمئنا فرش. هر فضای داخلی با یک فرش پوشیده شده که کار دست هنرمندان ایرانی هست. در گذشته بیشتر از فرش‌های دستباف استفاده می‌شده و هرچه جلوتر میایم، فرش دستباف ایرانی به کالای لوکسی تبدیل میشه که در کمتر خونه‌ای پیدا میشه.

از اون‌جایی که اتاق خواب صرفا برای خوابیدن طراحی نشده، پس خبری از تخت و … هم نیست. البته در گذشته ایرانی‌ها اعتقادی به استفاده از تخت نداشتن و تشک، لحاف، پشتی و پتو کار تخت و مبل رو همزمان اجرا می‌کردن. در طول روز پتوها دور تا دور اتاق به صورت تازده قرار می‌گرفتن تا نشیمن راحت‌تری ایجاد کنند. تشک‌ها جمع می‌شدن و در نقش پشتی به دیوار تکیه داده می‌شدن و بالش‌ها به عنوان کوسن در اطراف پشتی قرار می‌گرفتن. شب همه این‌ها برای خوابیدن استفاده می‌شده.

از زمانی که تخت وارد مبلمان اتاق خواب ایرانی شد، بازهم به تخت‌های امروزی شباهتی نداشت؛ درواقع یک تخته چوبی بود که روی اون تشک قرار می‌گرفت و با پارچه و پتوهای رنگارنگ، چهل‌تکه یا گلدوزی شده پوشونده می‌شد. اما از اواخر قاجار و اوایل پهلوی، تخت‌خواب‌هایی به سبک غربی وارد دکوراسیون ایرانی شد و اتاق‌های خواب به فضایی مجزا و اختصاصی برای خواب تبدیل شدن که به سبک امروزی نزدیک‌تر هستن. البته بازهم این سبک از فضاسازی و دکوراسیون بیشتر در خانه‌های مرفه دیده می‌شد و افراد عادی هم‌چنان رویه گذشته رو دنبال می‌کردن.

اتاق خواب ایرانی مدرنِ امروزه چه ویژگی‌هایی داره؟

امروزه معماری ایرانی هم مثل سایر سبک‌ها، فضایی رو به صورت اختصاصی به عنوان اتاق خواب درنظر می‌گیره و برای اون طراحی ویژه‌ای داره. همون‌طور که در ابتدا گفتیم ترجیح بر این هست که فضای اتاق‌های خواب در بخش خصوصی خانه قرار بگیره و محیط آرام‌تری رو نسبت به سایر بخش‌ها داشته باشه. هرچقدر فضای بزرگتری در اختیار داشته باشیم، می‌تونیم اتاق‌ها رو مختص افراد و با توجه به عملکرد اون‌ها جداگانه طراحی کنیم؛ مثلا اتاق خواب والدین، اتاق فرزندان و مهمان از اصلی‌ترین تقسیم‌بندی‌ها هستن که می‌تونن با اتاق کار، مطالعه و بازی هم ترکیب بشن یا مجزا باشند. البته این نکته رو هم باید درنظر داشت که اتاق مهمان در عرصه عمومی خانه قرار می‌گیره و وارد بخش خصوصی نمیشه.

1. فضاهای جانبی اتاق خواب ایرانی امروزی

فضاهای مکمل اتاق خواب، به ویژه در اتاق خواب والدین می‌تونه سرویس بهداشتی باشه. اگر فضای کافی در اختیار باشه، میشه این کار رو برای اتاق فرزندان هم در نظر گرفت. در غیر این صورت، در بخش خصوصی خانه و معمولا در نزدیکی اتاق‌های خواب، حمام در نظر گرفته میشه.

درسته که ما از گذشته فضایی رو به عنوان پستو تعریف می‌کردیم که در اون گنجه قرار داشته، امروزه همون فضا با طراحی کاراتر و فضای بیشتر و مدرن‌تر به چیزی به نام کلوزت‌روم تبدیل شده که می‌تونه ابعاد متفاوتی داشته باشه و محلی برای سازماندهی وسایل شخصی؛ لباس و کفش و کیف و … استفاده بشه. اگر هم چنین فضایی در اختیار ندارین، کمدهای دیواری بهترین جایگزین هستن.

2. نقش نور در اتاق خواب!

درسته که اتاق خواب، فضایی برای خوابیدن شبانه در نظر گرفته میشه اما از اونجایی که در طول روز هم به دلایل متعدد ممکنه زمان زیادی در اون سپری بشه، پس آفتاب‌گیر بودن از ویژگی‌های مهم اتاق خواب محسوب میشه. این ویژگی به خصوص در اتاق بچه‌ها اهمیت زیادی داره، چون در رشد و سلامت اون‌ها تاثیر داره.

در معماری مدرن ایرانی معمولا اتاق خواب‌ها پنجره‌های بزرگی دارن که بعضا با پرده‌های نازک یا سایه‌بان پوشیده میشن. با توجه به نوع تخت خواب میشه از نورهای LED روی سرتخت یا آباژورهای کنار تخت و … استفاده کرد که بیشتر برای مطالعه کاربرد دارن، به همین دلیل باید به ارتفاع اون‌ها دقت کرد.

مبلمان اتاق خواب ایرانی امروزی شامل چه مواردی است؟

اصلی‌ترین مبلمان اتاق خواب امروزه تخت و میزهای جانبی اون هستن که در اشکال مختلفی موجودن. میز توالت (آرایش)، کمد و دراور، میز تحریر و کتابخانه از پرکاربردترین وسایل در اتاق‌های خواب به شمار میرن. معمولا فضای خالی ما بین وسایل با قالیچه کوچکی پوشیده میشه و گاها اتاق رو با موکت کامل می‌پوشونند.

چطور میشه اتاق خواب امروزی رو به سبک معماری ایرانی گذشته دکور کرد؟

شاید نشه فضاهای امروزه رو به شکل قدیمی درآورد اما میشه با استفاده از چند المان به اون‌ها حس و حال ایرانی بخشید.

• استفاده از فرش ایرانی
• استفاده از مبلمان ترجیحا چوبی با طرح و نقش ایرانی
• استفاده از روتختی با پارچه‌های سنتی